Υστερα από το πραξικόπημα που ανέτρεψε τον πρόεδρο της Μαυριτανίας Σίντι Ουλντ Σέικ Αμπνταλαϊ, στις 6 Αυγούστου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διέκοψε την αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας ύψους 156 εκατομμυρίων ευρώ προς την αφρικανική χώρα. Αντίθετα, σε ό,τι αφορά τη μάχη κατά της παράνομης μετανάστευσης, η συνεργασία συνεχίζεται χωρίς προβλήματα.
«Πορτρέτο της σκουριάς» ΜΙΧΑΛΗΣ ΒΕΛΟΥΔΙΟΣ.Με τη Σέουτα και τη Μελίγια (τους δύο ισπανικούς θύλακες που βρίσκονται σε αφρικανικό έδαφος, απέναντι από το Γιβραλτάρ) να είναι σχεδόν απροσπέλαστες, οι ακτές της Μαυριτανίας, απ' όπου μπορεί κανείς να ελπίζει ότι θα φθάσει στα Κανάρια νησιά, έχουν γίνει προνομιακό σημείο αναχώρησης για τους οικονομικούς μετανάστες από τη Δυτική Αφρική.Σε μια ετεροχρονισμένη επίδειξη μαύρου χιούμορ, οι κάτοικοι της Νουαντίμπου, παραθαλάσσιας πόλης που βρίσκεται σε απόσταση 470 χιλιομέτρων από την πρωτεύουσα της Μαυριτανίας Νουακότ, έχουν δώσει στις συνοικίες τους με τα σπίτια από γυμνούς τσιμεντόλιθους τα ονόματα από μεγάλες πρωτεύουσες: Ακρα, Βαγδάτη, Ντουμπάι. Και όταν, το 2006, οι ισπανικές αρχές, σε συνεργασία με την κυβέρνηση της Μαυριτανίας, εγκατέστησαν στη Νουαντίμπου ένα κέντρο κράτησης παράνομων μεταναστών, το προσωνύμιό του βρέθηκε πολύ γρήγορα: «Γκουαντάναμο».Στα κτίρια ενός παλιού σχολείου, λίγο έξω από την πόλη, στις παρυφές της Δυτικής Σαχάρας κρατούνται όσοι προσπαθούν να φθάσουν στην Ισπανία μέσω των Κανάριων νησιών, που βρίσκονται περίπου 800 χιλιόμετρα πιο βόρεια. Μερικές φορές, μάλιστα, οι παραδοσιακές αλιευτικές πιρόγες που τους μεταφέρουν δεν έχουν καν προλάβει να απομακρυνθούν από τις ακτές, πριν τους συλλάβει το λιμενικό της Μαυριτανίας, σε συνεργασία πάντα με την ισπανική ακτοφυλακή.Πίσω από τους ψηλούς τσιμεντένιους τοίχους, στους οποίους έχουν προστεθεί και συρματοπλέγματα, από την ανοιχτή λαμαρινένια πόρτα βλέπει κανείς μια τεράστια χωμάτινη αυλή εντελώς άδεια. Στο βάθος, ένα μακρύ ροζ κτίριο που κάποτε στέγαζε αίθουσες διδασκαλίας και, σε μια γωνία, δύο ιατρεία.Οι κάτοικοι της γειτονικής παραγκούπολης μπαινοβγαίνουν -ελεύθερα απ' ό,τι φαίνεται- για να γεμίσουν τα μπιτόνια τους με νερό από τη βρύση του κέντρου. Δύο νεαροί μαυριτανοί αξιωματικοί φυλάνε σκοπιά βαριεστημένα. Τις τελευταίες ημέρες του Ιουνίου, ένα μόνο κελί είναι γεμάτο. Πρόκειται για μια παλιά αίθουσα διδασκαλίας, οκτώ μέτρα επί πέντε, με ράντζα το ένα πάνω στο άλλο. Καμιά δεκαριά τρομοκρατημένοι άντρες ξεπροβάλλουν από το μισοσκόταδο. Είναι σχεδόν όλοι από το Μαλί. Ο ένας ρωτάει τον αστυνομικό: «Πότε θα μας ξαναστείλετε πίσω; Δεν μπορούμε να περιμένουμε άλλο!». Ενας άλλος διαμαρτύρεται: «Δέκα μέρες μας έχετε εδώ!». «Μία εβδομάδα», διορθώνει ο φύλακας. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της τοπικής επιτροπής της Ερυθράς Ημισελήνου Μοχάμεντ Ουίντ Χαμάντα, οι κρατούμενοι δεν πρέπει να παραμένουν πάνω από 72 ώρες στο παλιό σχολείο-φυλακή.Μέχρι νεωτέραςΕνας κρατούμενος, με μια χαρακτηριστική χειρονομία δείχνει το στόμα και το στομάχι του: πεινάει. Ο μικρότερος λέει ότι είναι δεκαοχτώ χρόνων. Περπατάει με δυσκολία -είναι χτυπημένος και στα δύο πόδια. Μπορεί να δει κανείς τις νωπές ακόμη πληγές κάτω από τους επιδέσμους που του έβαλε λίγες ώρες πριν κάποιος γιατρός του ισπανικού Ερυθρού Σταυρού. Ο αστυνομικός εξηγεί ότι την προηγούμενη εβδομάδα μια πιρόγα που μετέφερε 76 άτομα είχε βυθιστεί: «Οι τριάντα πνίγηκαν. Μας έφεραν τους διασωθέντες. Απ' αυτούς έχουν μείνει καμιά δεκαριά, τους υπόλοιπους τους πήγαν μέχρι τα σύνορα με το Μαλί. Οσους είναι πολύ αδύναμοι για να αντέξουν τα πεντακόσια χιλιόμετρα ταξιδιού τους αφήνουμε εδώ, περιμένοντας να ξαναβρούν τις δυνάμεις τους».Οι αρχές της Μαυριτανίας είναι υπεύθυνες για την κράτηση και τις επαναπροωθήσεις στα σύνορα. Το κέντρο, όμως, δεν προσφέρει ούτε ιατρική φροντίδα ούτε φαγητό: αυτά τα έχουν αναλάβει ο ισπανικός Ερυθρός Σταυρός και η μαυριτανική Ερυθρά Ημισέληνος, που δίνουν στους κρατούμενους και κινητά τηλέφωνα. Συμβαίνει, επίσης, κάποια καλή ψυχή να έρθει στην πόρτα του κέντρου φέρνοντας τρόφιμα. «Οι Ισπανοί έφτιαξαν το κέντρο, αλλά δεν έδωσαν τίποτε στη Μαυριτανία για τη διαχείρισή του. Το πρόβλημα είναι ότι μας λείπουν τα χρήματα», εξηγεί ο υπεύθυνος για τους μετανάστες υπάλληλος του μαυριτανικού υπουργείου Εσωτερικών.
Σε έκθεσή της που δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο, η Διεθνής Αμνηστία στηλίτευσε τη μεταχείριση των παράνομων μεταναστών στη Μαυριτανία, επιμένοντας στις αυθαίρετες συλλογικές απελάσεις και στις συνθήκες κράτησης που επικρατούν στο «Γκουαντάναμο» (1). Στη Νουαντίμπου, οι οργανώσεις υποστήριξης των μεταναστών έχουν ξεσηκωθεί. Για τον Αχμέντ Ουλντ Κλάιμπ, πρόεδρο της οργάνωσης για την προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρωπιστικής δράσης (Apeah), το συγκεκριμένο κέντρο «είναι μια πραγματική φυλακή και οι συνθήκες κράτησης φρικτές». Ο εκπρόσωπος της Ερυθράς Ημισελήνου Ουλντ Χαμάντα αμφισβητεί αυτές τις πολύ απαισιόδοξες δηλώσεις. Παραδέχεται, όμως, ότι η οξύτατη κριτική που ασκούσε ο προκάτοχός του του κόστισε τελικά τη θέση του. Ο Χαμάντα ανησυχεί κυρίως για τις συνθήκες επαναπροώθησης στα σύνορα: «Στη διάρκεια της διαδρομής, από τη Νουαντίμπου προς τα σύνορα με τη Σενεγάλη ή με το Μαλί, δεν παρέχεται καμία φροντίδα στους μετανάστες».Ο ισπανός υπουργός Εξωτερικών σοσιαλιστής Μιγκέλ Ανχέλ Μορατίνος, κατά την επίσημη επίσκεψή του στη Νουακότ, στις 8 Ιουλίου, υποσχέθηκε ότι το υπουργείο του θα στείλει στο κέντρο κράτησης μεταναστών ειδική αντιπροσωπεία, ενισχυμένη με στελέχη του υπουργείου Εσωτερικών, «για να παρακολουθήσουν στενά το θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».Από τον Οκτώβριο του 2006 μέχρι τον Ιούνιο του 2008, 6.745 άνθρωποι πέρασαν από το κέντρο κράτησης, δηλαδή, κατά μέσο όρο, περίπου τριακόσιοι άνθρωποι τον μήνα, σύμφωνα με τα στοιχεία του ισπανικού Ερυθρού Σταυρού. Τον περασμένο Ιούνιο, οι κρατούμενοι έφτασαν τους πεντακόσιους. Από το 2005 το πέρασμα στην Ευρώπη μέσω του στενού του Γιβραλτάρ, όπου μόνο δεκαπέντε χιλιόμετρα χωρίζουν το Μαρόκο από την Ισπανία, ελέγχεται πολύ αυστηρότερα. Οι ισπανικοί θύλακες στο έδαφος του Μαρόκου, η Σέουτα και η Μελίγια, έχουν γίνει ουσιαστικά απροσπέλαστοι, ενώ σχεδόν όλοι οι άτυποι καταυλισμοί μεταναστών που υπήρχαν στα περίχωρα των δύο πόλεων έχουν διαλυθεί.Με μια πιρόγα...Οι πιρόγες ξεκινούν πλέον από τις νότιες ακτές του Μαρόκου, από την Ταρφάγια, το Ελ-Αγιούν και την Ντάκλα. Μερικές φορές, τα παράνομα πλοιάρια ξεκινούν από ακόμη νοτιότερα, μέχρι και από το Σεν Λουί ή το Ντακάρ, στη Σενεγάλη, με σκοπό να φθάσουν στο ισπανικό έδαφος των Κανάριων νησιών, ύστερα από 1.500 βασανιστικά χιλιόμετρα θαλάσσιου ταξιδιού. Το ταξίδι γίνεται ακόμη πιο επικίνδυνο, καθώς οι πιρόγες επιμηκύνουν τη διαδρομή, βγαίνοντας κατευθείαν στα ανοιχτά, για να αποφύγουν τη διέλευση από τα φρουρούμενα εθνικά χωρικά ύδατα, πριν συγκλίνουν, στο τέλος του ταξιδιού, προς τα δυτικότερα νησιά του αρχιπελάγους των Καναρίων.Στη μέση της διαδρομής μεταξύ της Δυτικής Αφρικής και του Μαρόκου, η Νουαντίμπου θεωρείται προνομιακό σημείο αναχώρησης. Το μαυριτανικό τμήμα Νουακότ-Νουαντίμπου του αυτοκινητοδρόμου που διασχίζει τη Σαχάρα, συνδέοντας τη Σενεγάλη με το Μαρόκο, το οποίο ολοκληρώθηκε το 2004, ενισχύει ακόμη περισσότερο τις μεταναστευτικές κινήσεις προς το μαυριτανικό λιμάνι, όπου η αλιεία και τα ορυχεία προσελκύουν, από τις αρχές της δεκαετίας του 1950, εργατικό δυναμικό από την υποσαχάρια Αφρική.Το 2006, η Ισπανία, αντιδρώντας στην απότομη αύξηση των παράνομων ταξιδιών, ενεργοποίησε τη διμερή συμφωνία που είχε συνάψει με τη Μαυριτανία τρία χρόνια νωρίτερα: κάθε άτομο ύποπτο ότι πέρασε από μαυριτανικό έδαφος για να φθάσει παράνομα στα Κανάρια επαναπροωθείται υποχρεωτικά στη Νουακότ ή τη Νουαντίμπου.Μηχανισμός FrontexΦαίνεται ότι το μαυριτανικό «Γκουαντάναμο» δεν είναι παρά ένα ακόμη κομμάτι του μηχανισμού αποτροπής. Στη Νουαντίμπου, από τον Απρίλιο του 2006, η ευρωπαϊκή υπηρεσία Frontex, υπεύθυνη για τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ενωσης, έχει θέσει σε λειτουργία ειδικό σύστημα ελέγχου. Στο πλαίσιο αυτό, δύο περιπολικά σκάφη, ένα αεροπλάνο επιτήρησης και ένα ελικόπτερο έχουν τεθεί στη διάθεση των μαυριτανικών αρχών ασφαλείας. Η συνεργασία με τις λεγόμενες χώρες «εκκίνησης» ή «περάσματος» των παράνομων μεταναστών αποτελεί τον πυρήνα των ευρωπαϊκών πολιτικών, τις οποίες προωθούν κυρίως η Γαλλία και η Ισπανία. Το «Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη μετανάστευση», που υπέβαλε στις 7 Ιουλίου ο γάλλος υπουργός Μετανάστευσης και Εθνικής Ταυτότητας Μπρις Ορτεφέ στους ευρωπαίους ομολόγους του υπουργούς Δικαιοσύνης και Εσωτερικών, όπως, επίσης, και το σχέδιο Ενωσης για τη Μεσόγειο που προωθεί ο Νικολά Σαρκοζί, περιλαμβάνουν την ενίσχυση των συμφωνιών αυτού του είδους, αλλά και του ρόλου της περίφημης υπηρεσίας Frontex.Σε απάντηση των πρόσφατων επικρίσεων της Διεθνούς Αμνηστίας, ο ισπανός υπουργός Ασφαλείας Αντόνιο Καμάτσο Μπιθκάινο τόνιζε ότι «η Ισπανία δεν άσκησε ποτέ πίεση στη Μαυριτανία ή σε οποιοδήποτε άλλο κυρίαρχο κράτος για να ενισχύσουν την πολιτική τους σε θέματα μετανάστευσης».
Κάτι που, σύμφωνα με την εφημερίδα El Pais (2), δεν εμπόδισε βεβαίως την ισπανική κυβέρνηση να παραχωρήσει στη Σενεγάλη, στη Μαυριτανία και στο Πράσινο Ακρωτήριο από ένα αεροπλάνο επιτήρησης C-212 έναντι μάλιστα του συμβολικού ποσού των 100 ευρώ.Στη Μαυριτανία, η ψύχωση της ασφάλειας ξεσηκώνει τις τοπικές οργανώσεις χωρίς να αποθαρρύνει τους «παράνομους». «Κάθε εβδομάδα, έχουμε τουλάχιστον μία αναχώρηση -αυτό το ξέρουν και οι πέτρες», δηλώνει ο Μπα Τζιμπρίλ, δημοσιογράφος στη Νουαντίμπου και γενικός γραμματέας της οργάνωσης Apeah. «Οι μετανάστες εγκαθίστανται εδώ για να δουλέψουν, μερικές φορές για πολύ καιρό, η αναχώρησή τους για την Ευρώπη, όμως, είναι βέβαιη». Κι αυτοί που μένουνΗ Αρμέλ Σοπλέν, γεωγράφος, επίκουρος καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Paris-Est, Marne-la Vallee, υπογραμμίζει ότι «από τους είκοσι χιλιάδες ξένους που ζουν στη Νουαντίμπου, δεν θέλουν όλοι να φύγουν». «Αυτό σημαίνει», μας εξηγεί η ίδια, «ότι είναι δύσκολο να εντάξει κανείς τους μετανάστες σε κατηγορίες. Κάποιος που υπολογίζει, απλώς, να περάσει από τη Νουαντίμπου, μπορεί κάλλιστα να υποχρεωθεί να εγκατασταθεί μόνιμα στην πόλη, ενώ κάποιος ξένος που δεν έχει σχεδιάσει να πάει στην Ευρώπη μπορεί ξαφνικά να αποφασίσει να δοκιμάσει την τύχη του γιατί του παρουσιάστηκε μια ευκαιρία». «Εχει περάσει πια η εποχή των πέντε αναχωρήσεων κάθε νύχτα, κάτι που συνέβαινε δύο χρόνια πριν», όπως θυμάται η γεωγράφος. Σύμφωνα, όμως, με την ίδια, «ο μηχανισμός ελέγχου που έχει θέσει σε εφαρμογή η Ευρωπαϊκή Ενωση λειτουργεί περισσότερο σαν φίλτρο παρά σαν εμπόδιο».Στη Νουαντίμπου, οι ιστορίες για τα παράνομα ταξίδια δεν έχουν τελειωμό. Βέβαια, υπάρχουν και εκείνοι που δεν θέλουν πια να ακούνε για την Ευρώπη. Η Σαλιμάτα για παράδειγμα κάνει εμπόριο ψαριών μεταξύ Νουαντίμπου και Ντακάρ. Οπως και άλλοι μετανάστες από τη Σενεγάλη, το Μαλί ή τη Γουινέα που έχουν εγκατασταθεί στη Νουαντίμπου εδώ και χρόνια, δεν σκέφτεται να φύγει από τη Μαυριτανία: «Ο άντρας μου και ο εννιάχρονος γιος μου πνίγηκαν στη θάλασσα, πώς θα μπορούσα να θέλω και εγώ να κάνω το ίδιο ταξίδι; Δούλευε στο λιμάνι. Μια μέρα, κάποιος ήρθε να τον δει για να του προτείνει να αναλάβουν καπετάνιοι σε μια πιρόγα που θα έφευγε για την Ισπανία. Του είχαν πει ότι οι Ισπανοί χρειάζονταν εργάτες για να μαζέψουν τα φρούτα. Προσπάθησα να τον αποτρέψω, αλλά έφυγε, παίρνοντας μαζί του και το μοναχογιό μας. Πίστευε ότι ο Ερυθρός Σταυρός θα φρόντιζε το παιδί, ότι θα μπορούσε να σπουδάσει...».Για τους περισσότερους, όμως, η καταστολή και τα πτώματα που ξεβράζονται στις ακτές δεν θαμπώνουν τη λάμψη του ονείρου. Υπάρχουν πολλοί που απέτυχαν αρκετές φορές, έχοντας εξαπατηθεί από τους καπετάνιους ή έχοντας συλληφθεί από το λιμενικό. Ορισμένοι, μόλις συγκεντρώσουν πάλι το απαραίτητο χρηματικό ποσό για το ταξίδι -που μπορεί να φθάσει και τα χίλια ευρώ- ξαναδοκιμάζουν. Μέχρι τελικής πτώσεως«Εχω δοκιμάσει να περάσω δύο φορές, μαζί με το δυόμισι χρόνων παιδί μου. Την πρώτη φορά, χαθήκαμε στη θάλασσα. Πλέαμε για πέντε μέρες και, τελικά, ξαναγυρίσαμε πίσω. Τη δεύτερη φορά, μας συνέλαβε η μαροκινή ακτοφυλακή», διηγείται η Αϊσάτα, μια γυναίκα 27 χρόνων από τη Γουινέα. Οταν τη ρωτούν πού βρίσκει τόση αποφασιστικότητα, απαντάει γελώντας: «Ξέρετε, έχουμε να διαλέξουμε ανάμεσα στα βάσανα και το θάνατο».Είναι αδύνατον να γίνει ακριβής υπολογισμός των εξαφανίσεων στη θάλασσα. Για το 2007, η ισπανική κυβέρνηση υιοθετεί τον αριθμό των 67 νεκρών, τα σώματα των οποίων ξεβράστηκαν κατά μήκος των ακτών της Ιβηρικής και των Κανάριων νησιών, αλλά τα θύματα εκτιμάται ότι είναι πολύ περισσότερα. Παρά τις τραγωδίες, ορισμένες ιστορίες αρκούν για να συντηρούν τον μύθο της αναχώρησης. «Οσοι θέλουν να κάνουν το ταξίδι εστιάζουν στην εμπειρία των μεταναστών που έφτασαν στην Ισπανία, όχι στα ναυάγια και τις συλλήψεις», λέει ο Τζιμπρίλ. Στο μεταξύ, άλλοι μετανάστες φθάνουν στη Νουαντίμπου. Τους έχει προσελκύσει ένα όνειρο με ακαταμάχητη δύναμη, όπως βεβαιώνει η Σαλιμάτα: «Τους λένε ότι από εδώ μπορεί κανείς να δει τα φώτα της Ευρώπης να καθρεφτίζονται στο νερό».(1) Amnesty International, «Mauritanie. "Personne ne veut de nous". Arrestations et expulsions collectives de migrants interdits d'Europe», έκθεση AFR 38/001/2008, Λονδίνο, 1η Ιουλίου 2008.(2) Tomas Barbulo, «Espana despliega en Africa una armada contra los cayucos», «El Pais», Μαδρίτη, 17 Ιουλίου 2008
«Πορτρέτο της σκουριάς» ΜΙΧΑΛΗΣ ΒΕΛΟΥΔΙΟΣ.Με τη Σέουτα και τη Μελίγια (τους δύο ισπανικούς θύλακες που βρίσκονται σε αφρικανικό έδαφος, απέναντι από το Γιβραλτάρ) να είναι σχεδόν απροσπέλαστες, οι ακτές της Μαυριτανίας, απ' όπου μπορεί κανείς να ελπίζει ότι θα φθάσει στα Κανάρια νησιά, έχουν γίνει προνομιακό σημείο αναχώρησης για τους οικονομικούς μετανάστες από τη Δυτική Αφρική.Σε μια ετεροχρονισμένη επίδειξη μαύρου χιούμορ, οι κάτοικοι της Νουαντίμπου, παραθαλάσσιας πόλης που βρίσκεται σε απόσταση 470 χιλιομέτρων από την πρωτεύουσα της Μαυριτανίας Νουακότ, έχουν δώσει στις συνοικίες τους με τα σπίτια από γυμνούς τσιμεντόλιθους τα ονόματα από μεγάλες πρωτεύουσες: Ακρα, Βαγδάτη, Ντουμπάι. Και όταν, το 2006, οι ισπανικές αρχές, σε συνεργασία με την κυβέρνηση της Μαυριτανίας, εγκατέστησαν στη Νουαντίμπου ένα κέντρο κράτησης παράνομων μεταναστών, το προσωνύμιό του βρέθηκε πολύ γρήγορα: «Γκουαντάναμο».Στα κτίρια ενός παλιού σχολείου, λίγο έξω από την πόλη, στις παρυφές της Δυτικής Σαχάρας κρατούνται όσοι προσπαθούν να φθάσουν στην Ισπανία μέσω των Κανάριων νησιών, που βρίσκονται περίπου 800 χιλιόμετρα πιο βόρεια. Μερικές φορές, μάλιστα, οι παραδοσιακές αλιευτικές πιρόγες που τους μεταφέρουν δεν έχουν καν προλάβει να απομακρυνθούν από τις ακτές, πριν τους συλλάβει το λιμενικό της Μαυριτανίας, σε συνεργασία πάντα με την ισπανική ακτοφυλακή.Πίσω από τους ψηλούς τσιμεντένιους τοίχους, στους οποίους έχουν προστεθεί και συρματοπλέγματα, από την ανοιχτή λαμαρινένια πόρτα βλέπει κανείς μια τεράστια χωμάτινη αυλή εντελώς άδεια. Στο βάθος, ένα μακρύ ροζ κτίριο που κάποτε στέγαζε αίθουσες διδασκαλίας και, σε μια γωνία, δύο ιατρεία.Οι κάτοικοι της γειτονικής παραγκούπολης μπαινοβγαίνουν -ελεύθερα απ' ό,τι φαίνεται- για να γεμίσουν τα μπιτόνια τους με νερό από τη βρύση του κέντρου. Δύο νεαροί μαυριτανοί αξιωματικοί φυλάνε σκοπιά βαριεστημένα. Τις τελευταίες ημέρες του Ιουνίου, ένα μόνο κελί είναι γεμάτο. Πρόκειται για μια παλιά αίθουσα διδασκαλίας, οκτώ μέτρα επί πέντε, με ράντζα το ένα πάνω στο άλλο. Καμιά δεκαριά τρομοκρατημένοι άντρες ξεπροβάλλουν από το μισοσκόταδο. Είναι σχεδόν όλοι από το Μαλί. Ο ένας ρωτάει τον αστυνομικό: «Πότε θα μας ξαναστείλετε πίσω; Δεν μπορούμε να περιμένουμε άλλο!». Ενας άλλος διαμαρτύρεται: «Δέκα μέρες μας έχετε εδώ!». «Μία εβδομάδα», διορθώνει ο φύλακας. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της τοπικής επιτροπής της Ερυθράς Ημισελήνου Μοχάμεντ Ουίντ Χαμάντα, οι κρατούμενοι δεν πρέπει να παραμένουν πάνω από 72 ώρες στο παλιό σχολείο-φυλακή.Μέχρι νεωτέραςΕνας κρατούμενος, με μια χαρακτηριστική χειρονομία δείχνει το στόμα και το στομάχι του: πεινάει. Ο μικρότερος λέει ότι είναι δεκαοχτώ χρόνων. Περπατάει με δυσκολία -είναι χτυπημένος και στα δύο πόδια. Μπορεί να δει κανείς τις νωπές ακόμη πληγές κάτω από τους επιδέσμους που του έβαλε λίγες ώρες πριν κάποιος γιατρός του ισπανικού Ερυθρού Σταυρού. Ο αστυνομικός εξηγεί ότι την προηγούμενη εβδομάδα μια πιρόγα που μετέφερε 76 άτομα είχε βυθιστεί: «Οι τριάντα πνίγηκαν. Μας έφεραν τους διασωθέντες. Απ' αυτούς έχουν μείνει καμιά δεκαριά, τους υπόλοιπους τους πήγαν μέχρι τα σύνορα με το Μαλί. Οσους είναι πολύ αδύναμοι για να αντέξουν τα πεντακόσια χιλιόμετρα ταξιδιού τους αφήνουμε εδώ, περιμένοντας να ξαναβρούν τις δυνάμεις τους».Οι αρχές της Μαυριτανίας είναι υπεύθυνες για την κράτηση και τις επαναπροωθήσεις στα σύνορα. Το κέντρο, όμως, δεν προσφέρει ούτε ιατρική φροντίδα ούτε φαγητό: αυτά τα έχουν αναλάβει ο ισπανικός Ερυθρός Σταυρός και η μαυριτανική Ερυθρά Ημισέληνος, που δίνουν στους κρατούμενους και κινητά τηλέφωνα. Συμβαίνει, επίσης, κάποια καλή ψυχή να έρθει στην πόρτα του κέντρου φέρνοντας τρόφιμα. «Οι Ισπανοί έφτιαξαν το κέντρο, αλλά δεν έδωσαν τίποτε στη Μαυριτανία για τη διαχείρισή του. Το πρόβλημα είναι ότι μας λείπουν τα χρήματα», εξηγεί ο υπεύθυνος για τους μετανάστες υπάλληλος του μαυριτανικού υπουργείου Εσωτερικών.
Σε έκθεσή της που δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο, η Διεθνής Αμνηστία στηλίτευσε τη μεταχείριση των παράνομων μεταναστών στη Μαυριτανία, επιμένοντας στις αυθαίρετες συλλογικές απελάσεις και στις συνθήκες κράτησης που επικρατούν στο «Γκουαντάναμο» (1). Στη Νουαντίμπου, οι οργανώσεις υποστήριξης των μεταναστών έχουν ξεσηκωθεί. Για τον Αχμέντ Ουλντ Κλάιμπ, πρόεδρο της οργάνωσης για την προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρωπιστικής δράσης (Apeah), το συγκεκριμένο κέντρο «είναι μια πραγματική φυλακή και οι συνθήκες κράτησης φρικτές». Ο εκπρόσωπος της Ερυθράς Ημισελήνου Ουλντ Χαμάντα αμφισβητεί αυτές τις πολύ απαισιόδοξες δηλώσεις. Παραδέχεται, όμως, ότι η οξύτατη κριτική που ασκούσε ο προκάτοχός του του κόστισε τελικά τη θέση του. Ο Χαμάντα ανησυχεί κυρίως για τις συνθήκες επαναπροώθησης στα σύνορα: «Στη διάρκεια της διαδρομής, από τη Νουαντίμπου προς τα σύνορα με τη Σενεγάλη ή με το Μαλί, δεν παρέχεται καμία φροντίδα στους μετανάστες».Ο ισπανός υπουργός Εξωτερικών σοσιαλιστής Μιγκέλ Ανχέλ Μορατίνος, κατά την επίσημη επίσκεψή του στη Νουακότ, στις 8 Ιουλίου, υποσχέθηκε ότι το υπουργείο του θα στείλει στο κέντρο κράτησης μεταναστών ειδική αντιπροσωπεία, ενισχυμένη με στελέχη του υπουργείου Εσωτερικών, «για να παρακολουθήσουν στενά το θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».Από τον Οκτώβριο του 2006 μέχρι τον Ιούνιο του 2008, 6.745 άνθρωποι πέρασαν από το κέντρο κράτησης, δηλαδή, κατά μέσο όρο, περίπου τριακόσιοι άνθρωποι τον μήνα, σύμφωνα με τα στοιχεία του ισπανικού Ερυθρού Σταυρού. Τον περασμένο Ιούνιο, οι κρατούμενοι έφτασαν τους πεντακόσιους. Από το 2005 το πέρασμα στην Ευρώπη μέσω του στενού του Γιβραλτάρ, όπου μόνο δεκαπέντε χιλιόμετρα χωρίζουν το Μαρόκο από την Ισπανία, ελέγχεται πολύ αυστηρότερα. Οι ισπανικοί θύλακες στο έδαφος του Μαρόκου, η Σέουτα και η Μελίγια, έχουν γίνει ουσιαστικά απροσπέλαστοι, ενώ σχεδόν όλοι οι άτυποι καταυλισμοί μεταναστών που υπήρχαν στα περίχωρα των δύο πόλεων έχουν διαλυθεί.Με μια πιρόγα...Οι πιρόγες ξεκινούν πλέον από τις νότιες ακτές του Μαρόκου, από την Ταρφάγια, το Ελ-Αγιούν και την Ντάκλα. Μερικές φορές, τα παράνομα πλοιάρια ξεκινούν από ακόμη νοτιότερα, μέχρι και από το Σεν Λουί ή το Ντακάρ, στη Σενεγάλη, με σκοπό να φθάσουν στο ισπανικό έδαφος των Κανάριων νησιών, ύστερα από 1.500 βασανιστικά χιλιόμετρα θαλάσσιου ταξιδιού. Το ταξίδι γίνεται ακόμη πιο επικίνδυνο, καθώς οι πιρόγες επιμηκύνουν τη διαδρομή, βγαίνοντας κατευθείαν στα ανοιχτά, για να αποφύγουν τη διέλευση από τα φρουρούμενα εθνικά χωρικά ύδατα, πριν συγκλίνουν, στο τέλος του ταξιδιού, προς τα δυτικότερα νησιά του αρχιπελάγους των Καναρίων.Στη μέση της διαδρομής μεταξύ της Δυτικής Αφρικής και του Μαρόκου, η Νουαντίμπου θεωρείται προνομιακό σημείο αναχώρησης. Το μαυριτανικό τμήμα Νουακότ-Νουαντίμπου του αυτοκινητοδρόμου που διασχίζει τη Σαχάρα, συνδέοντας τη Σενεγάλη με το Μαρόκο, το οποίο ολοκληρώθηκε το 2004, ενισχύει ακόμη περισσότερο τις μεταναστευτικές κινήσεις προς το μαυριτανικό λιμάνι, όπου η αλιεία και τα ορυχεία προσελκύουν, από τις αρχές της δεκαετίας του 1950, εργατικό δυναμικό από την υποσαχάρια Αφρική.Το 2006, η Ισπανία, αντιδρώντας στην απότομη αύξηση των παράνομων ταξιδιών, ενεργοποίησε τη διμερή συμφωνία που είχε συνάψει με τη Μαυριτανία τρία χρόνια νωρίτερα: κάθε άτομο ύποπτο ότι πέρασε από μαυριτανικό έδαφος για να φθάσει παράνομα στα Κανάρια επαναπροωθείται υποχρεωτικά στη Νουακότ ή τη Νουαντίμπου.Μηχανισμός FrontexΦαίνεται ότι το μαυριτανικό «Γκουαντάναμο» δεν είναι παρά ένα ακόμη κομμάτι του μηχανισμού αποτροπής. Στη Νουαντίμπου, από τον Απρίλιο του 2006, η ευρωπαϊκή υπηρεσία Frontex, υπεύθυνη για τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ενωσης, έχει θέσει σε λειτουργία ειδικό σύστημα ελέγχου. Στο πλαίσιο αυτό, δύο περιπολικά σκάφη, ένα αεροπλάνο επιτήρησης και ένα ελικόπτερο έχουν τεθεί στη διάθεση των μαυριτανικών αρχών ασφαλείας. Η συνεργασία με τις λεγόμενες χώρες «εκκίνησης» ή «περάσματος» των παράνομων μεταναστών αποτελεί τον πυρήνα των ευρωπαϊκών πολιτικών, τις οποίες προωθούν κυρίως η Γαλλία και η Ισπανία. Το «Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη μετανάστευση», που υπέβαλε στις 7 Ιουλίου ο γάλλος υπουργός Μετανάστευσης και Εθνικής Ταυτότητας Μπρις Ορτεφέ στους ευρωπαίους ομολόγους του υπουργούς Δικαιοσύνης και Εσωτερικών, όπως, επίσης, και το σχέδιο Ενωσης για τη Μεσόγειο που προωθεί ο Νικολά Σαρκοζί, περιλαμβάνουν την ενίσχυση των συμφωνιών αυτού του είδους, αλλά και του ρόλου της περίφημης υπηρεσίας Frontex.Σε απάντηση των πρόσφατων επικρίσεων της Διεθνούς Αμνηστίας, ο ισπανός υπουργός Ασφαλείας Αντόνιο Καμάτσο Μπιθκάινο τόνιζε ότι «η Ισπανία δεν άσκησε ποτέ πίεση στη Μαυριτανία ή σε οποιοδήποτε άλλο κυρίαρχο κράτος για να ενισχύσουν την πολιτική τους σε θέματα μετανάστευσης».
Κάτι που, σύμφωνα με την εφημερίδα El Pais (2), δεν εμπόδισε βεβαίως την ισπανική κυβέρνηση να παραχωρήσει στη Σενεγάλη, στη Μαυριτανία και στο Πράσινο Ακρωτήριο από ένα αεροπλάνο επιτήρησης C-212 έναντι μάλιστα του συμβολικού ποσού των 100 ευρώ.Στη Μαυριτανία, η ψύχωση της ασφάλειας ξεσηκώνει τις τοπικές οργανώσεις χωρίς να αποθαρρύνει τους «παράνομους». «Κάθε εβδομάδα, έχουμε τουλάχιστον μία αναχώρηση -αυτό το ξέρουν και οι πέτρες», δηλώνει ο Μπα Τζιμπρίλ, δημοσιογράφος στη Νουαντίμπου και γενικός γραμματέας της οργάνωσης Apeah. «Οι μετανάστες εγκαθίστανται εδώ για να δουλέψουν, μερικές φορές για πολύ καιρό, η αναχώρησή τους για την Ευρώπη, όμως, είναι βέβαιη». Κι αυτοί που μένουνΗ Αρμέλ Σοπλέν, γεωγράφος, επίκουρος καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Paris-Est, Marne-la Vallee, υπογραμμίζει ότι «από τους είκοσι χιλιάδες ξένους που ζουν στη Νουαντίμπου, δεν θέλουν όλοι να φύγουν». «Αυτό σημαίνει», μας εξηγεί η ίδια, «ότι είναι δύσκολο να εντάξει κανείς τους μετανάστες σε κατηγορίες. Κάποιος που υπολογίζει, απλώς, να περάσει από τη Νουαντίμπου, μπορεί κάλλιστα να υποχρεωθεί να εγκατασταθεί μόνιμα στην πόλη, ενώ κάποιος ξένος που δεν έχει σχεδιάσει να πάει στην Ευρώπη μπορεί ξαφνικά να αποφασίσει να δοκιμάσει την τύχη του γιατί του παρουσιάστηκε μια ευκαιρία». «Εχει περάσει πια η εποχή των πέντε αναχωρήσεων κάθε νύχτα, κάτι που συνέβαινε δύο χρόνια πριν», όπως θυμάται η γεωγράφος. Σύμφωνα, όμως, με την ίδια, «ο μηχανισμός ελέγχου που έχει θέσει σε εφαρμογή η Ευρωπαϊκή Ενωση λειτουργεί περισσότερο σαν φίλτρο παρά σαν εμπόδιο».Στη Νουαντίμπου, οι ιστορίες για τα παράνομα ταξίδια δεν έχουν τελειωμό. Βέβαια, υπάρχουν και εκείνοι που δεν θέλουν πια να ακούνε για την Ευρώπη. Η Σαλιμάτα για παράδειγμα κάνει εμπόριο ψαριών μεταξύ Νουαντίμπου και Ντακάρ. Οπως και άλλοι μετανάστες από τη Σενεγάλη, το Μαλί ή τη Γουινέα που έχουν εγκατασταθεί στη Νουαντίμπου εδώ και χρόνια, δεν σκέφτεται να φύγει από τη Μαυριτανία: «Ο άντρας μου και ο εννιάχρονος γιος μου πνίγηκαν στη θάλασσα, πώς θα μπορούσα να θέλω και εγώ να κάνω το ίδιο ταξίδι; Δούλευε στο λιμάνι. Μια μέρα, κάποιος ήρθε να τον δει για να του προτείνει να αναλάβουν καπετάνιοι σε μια πιρόγα που θα έφευγε για την Ισπανία. Του είχαν πει ότι οι Ισπανοί χρειάζονταν εργάτες για να μαζέψουν τα φρούτα. Προσπάθησα να τον αποτρέψω, αλλά έφυγε, παίρνοντας μαζί του και το μοναχογιό μας. Πίστευε ότι ο Ερυθρός Σταυρός θα φρόντιζε το παιδί, ότι θα μπορούσε να σπουδάσει...».Για τους περισσότερους, όμως, η καταστολή και τα πτώματα που ξεβράζονται στις ακτές δεν θαμπώνουν τη λάμψη του ονείρου. Υπάρχουν πολλοί που απέτυχαν αρκετές φορές, έχοντας εξαπατηθεί από τους καπετάνιους ή έχοντας συλληφθεί από το λιμενικό. Ορισμένοι, μόλις συγκεντρώσουν πάλι το απαραίτητο χρηματικό ποσό για το ταξίδι -που μπορεί να φθάσει και τα χίλια ευρώ- ξαναδοκιμάζουν. Μέχρι τελικής πτώσεως«Εχω δοκιμάσει να περάσω δύο φορές, μαζί με το δυόμισι χρόνων παιδί μου. Την πρώτη φορά, χαθήκαμε στη θάλασσα. Πλέαμε για πέντε μέρες και, τελικά, ξαναγυρίσαμε πίσω. Τη δεύτερη φορά, μας συνέλαβε η μαροκινή ακτοφυλακή», διηγείται η Αϊσάτα, μια γυναίκα 27 χρόνων από τη Γουινέα. Οταν τη ρωτούν πού βρίσκει τόση αποφασιστικότητα, απαντάει γελώντας: «Ξέρετε, έχουμε να διαλέξουμε ανάμεσα στα βάσανα και το θάνατο».Είναι αδύνατον να γίνει ακριβής υπολογισμός των εξαφανίσεων στη θάλασσα. Για το 2007, η ισπανική κυβέρνηση υιοθετεί τον αριθμό των 67 νεκρών, τα σώματα των οποίων ξεβράστηκαν κατά μήκος των ακτών της Ιβηρικής και των Κανάριων νησιών, αλλά τα θύματα εκτιμάται ότι είναι πολύ περισσότερα. Παρά τις τραγωδίες, ορισμένες ιστορίες αρκούν για να συντηρούν τον μύθο της αναχώρησης. «Οσοι θέλουν να κάνουν το ταξίδι εστιάζουν στην εμπειρία των μεταναστών που έφτασαν στην Ισπανία, όχι στα ναυάγια και τις συλλήψεις», λέει ο Τζιμπρίλ. Στο μεταξύ, άλλοι μετανάστες φθάνουν στη Νουαντίμπου. Τους έχει προσελκύσει ένα όνειρο με ακαταμάχητη δύναμη, όπως βεβαιώνει η Σαλιμάτα: «Τους λένε ότι από εδώ μπορεί κανείς να δει τα φώτα της Ευρώπης να καθρεφτίζονται στο νερό».(1) Amnesty International, «Mauritanie. "Personne ne veut de nous". Arrestations et expulsions collectives de migrants interdits d'Europe», έκθεση AFR 38/001/2008, Λονδίνο, 1η Ιουλίου 2008.(2) Tomas Barbulo, «Espana despliega en Africa una armada contra los cayucos», «El Pais», Μαδρίτη, 17 Ιουλίου 2008
LE MONDE DIPLOMATIQUE - 23/11/2008
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ-23/11/2008
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου