Υπήρχαν και χάρτινες βόμβες...

Η έξυπνη και συνεχής εφαρμογή της προπαγάνδας μπορεί να κάνει τον κόσμο να βλέπει τον παράδεισο σαν κόλαση, και αντίστροφα, να θεωρεί την πιο εξαθλιωμένη ζωή ως παράδεισο», υποστήριζε ο Αδόλφος Χίτλερ στο βιβλίο του «Ο Αγών μου». Το «ευαγγέλιό» του ανέλαβε να εφαρμόσει το δεξί του χέρι και υπουργός Δημόσιας Διαφώτισης και Προπαγάνδας της ναζιστικής Γερμανίας, Γιόζεφ Γκέμπελς. Υπό τις οδηγίες του, το δρομολόγιο κόλασης-παραδείσου (και τούμπαλιν) αποτέλεσε σταθερό σημείο αναφοράς στις αφίσες, τα φέιγ-βολάν, τα βιβλία και τις ταινίες που παρήγαγαν οι ναζιστικοί μηχανισμοί προπαγάνδας.





Η Αγγλία στη μέγκενη της «ακαταμάχητης πολεμικής μηχανής»
Στους «παραλήπτες» συμπεριλαμβανόταν και η Ελλάδα, που δέχθηκε αυτή την προπαγανδιστική επίθεση ταυτόχρονα με την πραγματική επίθεση των δυνάμεων του Αξονα, και συνέχισε να την υφίσταται σε όλη τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Με πενιχρά, όπως απέδειξε η Ιστορία, αποτελέσματα για τους κατακτητές.

Από το Μάρτιο του 1933, που το Τρίτο Ράιχ ίδρυσε το υπουργείο Προπαγάνδας, ο ναζιστικός μηχανισμός άρχισε να προβάλλει την ανωτερότητα της αρείας φυλής, στοχοποιώντας ταυτόχρονα τους εχθρούς: τους Εβραίους αρχικά, ως τον μέγιστο εσωτερικό κίνδυνο, και τις αντίπαλες συμμάχους δυνάμεις όταν, επτά χρόνια αργότερα, ξέσπασε ο πόλεμος.

Η Ελλάδα άρχισε να βομβαρδίζεται (κυριολεκτικά, αφού τα πρώτα προπαγανδιστικά μονόφυλλα ρίχνονταν από τα αεροπλάνα της Λουφτβάφε) πέντε μήνες μετά την είσοδο της χώρας στον πόλεμο. Τον Απρίλιο του 1941, με τις ιταλικές δυνάμεις να έχουν υποστεί πανωλεθρία στο αλβανικό μέτωπο, τα γερμανικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Ελλάδα από τις πλαγιές του Μπέλες. Τα πεζοπόρα τμήματα και τα άρματα μάχης συνοδεύονταν από τα στούκας που έσπερναν βόμβες και φέιγ-βολάν στις γραμμές των Ελλήνων.

«Σας καταβροχθίζουν»

«Ελληνες στρατιώται! Υπέρ τίνος, διά ποίον σκοπόν πολεμάτε;» έγραφε στα ελληνικά ένα από αυτά τα προπαγανδιστικά φυλλάδια. Σε πρώτο πλάνο εικονιζόταν κάποιος χοντρομπαλάς Αγγλος που καταβρόχθιζε ένα λουκούλειο γεύμα. Πίσω από ένα παραβάν που έκρυβε το «πριβέ» γεύμα, ένας έλληνας φαντάρος με το όπλο προτεταμένο έμοιαζε να προφυλάσσει το αγγλικό φαγοπότι από την επέλαση των Γερμανών. Το μοτίβο του καλοφαγά Αγγλου και του ταλαιπωρημένου έλληνα στρατιώτη χρησιμοποιήθηκε συχνά από τους μηχανισμούς προπαγάνδας του Γκέμπελς. Η πλαστογράφηση της αλήθειας, όμως, είχε κάποιες εγγενείς αδυναμίες που ακύρωναν, κατά κάποιον τρόπο, το μήνυμα. «Ελληνες!

Το έθνος που φάγει πεντάκις καθ' ημέραν, σας κρίνει απαιτητικούς» έγραφε ένα άλλο. Η οφθαλμοφανής... ανορθογραφία στη σύνταξη του κείμενου, οφειλόταν φυσικά στην ανεπάρκεια των γερμανών κειμενογράφων. Κάτι που συμβαίνει και σε πολλά άλλα, παρόμοια φυλλάδια.

Με την κατάρρευση του μετώπου, την είσοδο των γερμανικών δυνάμεων στην Αθήνα και την ύψωση του αγκυλωτού σταυρού στην Ακρόπολη και το Δημαρχείο, εγκαινιάσθηκε η δεύτερη (και πολύ περισσότερο «σκληροπυρηνική») φάση της ναζιστικής προπαγάνδας. Κύριος στόχος, πλέον, ήταν το ξερίζωμα του πατριωτισμού και της εθνικής υπερηφάνειας, σε συνδυασμό με μια συστηματική απαξίωση των Αγγλων.

Ετσι, νέο επίσημο όνομα του ελληνικού κράτους έγινε το «Ελληνική πολιτεία», απαγορεύθηκε αυστηρά η κυκλοφορία ιδιωτών που φορούσαν μέρος της ελληνικής στρατιωτικής στολής (δίκωχο, χιτώνιο, περισκελίδα), ενώ απειλούνταν με βαρύτατες ποινές όσοι εκδήλωναν τη συμπάθειά τους προς τους άγγλους αιχμαλώτους. Παράλληλα, η έντυπη προπαγάνδα των κατοχικών δυνάμεων «εμπλουτίστηκε» με εκδόσεις καταλόγων, βιβλίων και πινάκων με συγκριτικά μεγέθη που αναδείκνυαν την υπεροχή των γερμανικών δυνάμεων και καταβαράθρωναν τις αντίστοιχες βρετανικές.

Το μεγάλο ψέμα τρώει το μικρό


Σε ένα άρθρο του, που δημοσιεύθηκε το 1941 στη γερμανική εφημερίδα «Die Zeit ohne Beispiel» («Ο χρόνος δίχως παράδειγμα»), ο Γκέμπελς σημείωνε μεταξύ άλλων: «Το ουσιώδες μυστικό της αγγλικής ηγεσίας δεν βασίζεται σε κάποια ιδιαίτερη εξυπνάδα. Μάλλον, βασίζεται σε μια εντυπωσιακά ηλίθια χοντροκεφαλιά. Ο Αγγλος ακολουθεί την αρχή που υποστηρίζει ότι αν κάποιος ψεύδεται, πρέπει να το κάνει στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό και να κολλήσει σε αυτό. Συνεχίζουν, λοιπόν, να ψεύδονται, ακόμα και με κίνδυνο να δείχνουν γελοίοι».

Στην πραγματικότητα, βέβαια, το «Μεγάλο ψέμα» αποτελούσε βασικό προπαγανδιστικό εργαλείο της ναζιστικής Γερμανίας. Διατυπωμένο, μάλιστα, με σαφήνεια από τον ίδιο τον Χίτλερ. Στο αυτοβιογραφικό «Ο Αγών μου» πρότεινε τη διασπορά ψεμάτων τόσο «κολοσσιαίων», ώστε κανείς μπορούσε να πιστέψει ότι κάποιος «είχε τόσο θράσος, ώστε να διαστρεβλώσει σε τέτοιο βαθμό την αλήθεια». Το θράσος του ψεύδους και η διαστρέβλωση της αλήθειας φώλιαζαν στα προπαγανδιστικά έντυπα που διανέμονταν στην κατεχόμενη Ελλάδα. Με «επιχειρήματα» που στηρίζονταν σε παραποιημένα στοιχεία και ψευδεπίγραφες στατιστικές.

Σε ένα... διαφωτιστικό βιβλιαράκι που κυκλοφόρησε την περίοδο εκείνη στα ελληνικά, με τίτλο «Η εμπορική ναυτιλία της Αγγλίας», σημειώνονταν τα εξής: «Κατ' ανακοίνωσιν του Γερμανικού Αρχηγείου των Ενόπλων Δυνάμεων, η Αγγλία απώλεσε μέχρι τέλους Μαΐου 1941 συνολικώς 12 εκατομμυρίων τόννων, μη λαμβανομένων υπ' όψιν των πλοίων άτινα εκλείπουν λόγω βλαβών και μη υπολογιζομένων των απωλειών εκ μαγνητικών ναρκών. Ο αριθμός αυτός είναι πλέον του ημίσεος της χωρητικότητος την οποία διέθετε η Αγγλία κατά την αρχήν του πολέμου. Αν νομίζη η Αγγλία ότι θα δυνηθεί να αντιμετωπίση το πρόβλημα των εισαγωγών με το σύστημα των νηοπομπών, απατάται πολύ. Αι νηοπομπαί δεν εξασφαλίζουν πλέον βεβαίαν προστασίαν από τα υποβρύχια και τα αεροπλάνα, έχουν δε επιπροσθέτως μεγάλα μειονεκτήματα.

Η ταχύτης μιας νηοπομπής εξαρτάται από την ταχύτητα του πλέον βραδυκίνητου πλοίου. Ούτω έχομεν πλοία τα οποία πλέουν με το 1/3 της κανονικής των ταχύτητος. Επιπλέον, αι αργοπορίαι εις τους λιμένας αποβαίνουν σκανδαλώδεις. Και όταν ένα πλοίον 10.000 τόννων, λόγω ανεπαρκών μέσων εκφορτώσεως υποχρεούται να παραμένη 3 εβδομάδας εις ένα λιμένα, η Αγγλία χάνει προφανώς 10.000 τόννους δια 14 ημέρας. Τοιαύται αργοπορίαι επιφέρουν μια μηνιαίαν απώλειαν εκατοντάδων χιλιάδων τόννων». Στο «διά ταύτα» του κειμένου, υπήρχε μια... λυρικοδραματική κορύφωση: «Αι αγγλικαί νηοπομπαί ταξειδεύουν με συνεχή ζικ-ζακ προς την καταστροφήν, μέχρις ότου έλθη η ημέρα της δικαίας τιμωρίας του εγκλήματος των άγγλων υποκινητών του πολέμου».

Γκουβερνάντα με δίκωχο

Οι εικόνες που συνόδευαν αυτά τα κείμενα (παίζοντας συνήθως το μεγαλύτερο ρόλο στην «εμπέδωση» του προπαγανδιστικού μηνύματος) ήταν είτε χιουμοριστικού περιεχομένου, είτε μιμούνταν το ύφος των εικονογραφήσεων στα λαϊκά περιοδικά. Οι λόγοι ευνόητοι, φυσικά. Με όχημα τις οικείες και «φιλικές» εικόνες που το κοινό γνώριζε... από πρώτο χέρι, οι προπαγανδιστές των κατοχικών δυνάμεων επιχειρούσαν να εκμαιεύσουν την αποδοχή. «Ελληνες, εάν είσθε περίλυποι διά την τύχη των παιδίων σας, εγκαρδιόνεσθε», έλεγε με τις συνήθεις ανορθογραφίες της μια αφίσα.

Και συνέχιζε: «Τα παιδία τα αγγλικά είναι εν ασφαλεία εν τη Αμερική». Η εικόνα παρουσίαζε μια γκουβερνάντα με στρατιωτικό δίκωχο, που οδηγούσε κάποια πιτσιρίκια σε μια λιμουζίνα με πινακίδα Βρετανίας. Στην επιφανειακά ειδυλλιακή σκηνή υφέρπει το διαβολικό υπονοούμενο: τα Ελληνόπουλα που στέλνονταν στην Αγγλία για να γλιτώσουν από τα δεινά, μεταπωλούνταν στη συνέχεια σε άτεκνους Αμερικανούς!

«Η αλήθεια είναι ο θανάσιμος εχθρός του ψέματος», διακήρυττε ο Γκέμπελς. «Κατά προέκταση, επομένως, η αλήθεια είναι ο μεγαλύτερος εχθρός του γερμανικού κράτους». Πάνω σε αυτή την αρχή θεμελιώθηκε ο μηχανισμός της ναζιστικής προπαγάνδας, χρησιμοποιώντας όχι μόνο σκίτσα και εικονογραφήσεις, αλλά και το πολύ ρεαλιστικότερο φωτογραφικό υλικό. Ενα γερμανικό λεύκωμα που μεταφράστηκε στα ελληνικά και κυκλοφόρησε στη διάρκεια της κατοχής, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα χρήσης της φωτογραφίας από τους ναζί.

Εχοντας αντικριστά σε κάθε δισέλιδο μια φωτογραφία από την αγγλική πραγματικότητα και μια από την αντίστοιχη γερμανική, γελοιοποιούσε τους μεν και εξυμνούσε τους δε. Αριστερή φωτογραφία: Αστεγοι και ρακένδυτοι Αγγλοι σε μια υπόγεια διάβαση του Λονδίνου. Δεξιά φωτογραφία: ένας ευθυτενής Γερμανός με πίπα, εργάζεται σε ένα ηλιόλουστο τοπίο.

Η λεζάντα της αριστερής εικόνας αναφέρει: «Ενώ οι πλούσιοι της βρετανικής κοσμοκρατορίας εγκαταλείπουν τα άνεργα μέλη του λαού των εις την εξουσίαν της πείνης...». Συνεχίζοντας στη λεζάντα της δεξιάς φωτογραφίας: «... Εδωσεν ο Φύρερ ψωμί και χαράν εις τον γερμανόν εργάτην». Η κόλαση που επέβαλε στις κατεχόμενες χώρες η Γερμανία, γινόταν παράδεισος σύμφωνα με τις επιταγές του Χίτλερ.

*(Ευχαριστούμε το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο για την ευγενή παραχώρηση της εικονογράφησης του αφιερώματος).



ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ- 26/10/2008:http://www.enet.gr/online/online_text/c=113,dt=26.10.2008,id=66991168